Op een van mijn inkoop reizen kwamen ik bij een verzamelaar /hobbyclub onder de rook van Rotterdam.  Buiten stond/lag een partij oud ijzer met daartussen onder andere een versnellingsbak van een MGA  en de hier afgebeelde opengewerkte Opel Kadett versnellingsbak . De regen had er al vat op gekregen en de Opel bak was al licht aangeroest en wilde niet meer draaien.
De eigenaar zag mijn interesse en vertelde dat versnellingsbak altijd binnen had gestaan als display in het automuseum. Doordat het gebouw was verkocht werd alles opgeruimd.  Gelukkig mochten deze beide bakken mee naar Leek. Na diverse keren de opengewerkte bak te hebben ingespoten met WD40 kwam deze weer los en werkt hij weer goed genoeg als demo.  De opengewerkte bak is natuurlijk een leuke  aanwinst  als display in onze showroom. Vroeger stonden in de technische lokalen van de scholen veel van deze opengewerkte modellen, voor het visueel maken van  techniek.

Eelco Hofman

Versnellingsbak

Net als een racefiets heeft een auto ook een aantal tandwielen van verschillende grootte. Alleen zitten ze bij een auto niet open en bloot aan het aangedreven wiel, maar zijn ze ondergebracht in de versnellingsbak. Maar het principe is hetzelfde: bij een bepaalde snelheid een optimale trekkracht overbrengen op de wielen.

Hoe werkt-ie?

Als de versnellingsbak ‘vrij’ staat, grijpen de tandwielen steeds in elkaar, maar draaien ‘loos’ op hun as. Schakelen betekent dat we met een schakelmof een ring verschuiven, waardoor het loos draaiende tandwiel wordt verbonden met de as waarop dit zich bevindt. Deze ringen heten ‘synchromeshringen’. Door hun schuine kanten en het gebruikte materiaal (een soort brons) komt de verbinding vloeiend tot stand. Overschakelen betekent één ring lossen en een andere verbinden. Er zit olie in de versnellingsbak voor smering, warmteafvoer en om vuil ‘zwevend’ te houden.

Wat doet-ie?

In de versnellingsbak laten we tandwielparen van verschillende grootte in elkaar grijpen. Het ene tandwiel is daarbij op de ingaande as via de koppeling verbonden met de motor. Het andere tandwiel is via de tussenas en uitgaande as van de versnellingsbak verbonden met de aangedreven wielen van de auto. De verhouding tussen het aantal tanden per stel bepaalt hoeveel omwentelingen de uitgaande as maakt ten opzichte van de ingaande as. Hierdoor leidt een bepaald toerental van de motor per versnelling tot een andere snelheid van de auto.

Hij doet het niet, hoe komt dat?

Als de versnellingsbak niet soepel meer schakelt, begint te kraken of uit de versnelling springt, kan dat meerdere oorzaken hebben. Mogelijk zijn de synchromeschringen versleten. Die zorgen ervoor dat de assen, waarop twee tandwielen  in elkaar  grijpen, met dezelfde snelheid draaien. Verder kunnen ook de in de bak aanwezige lagers of tandwielen versleten zijn of de schakelvork gebroken zijn. Dan zit er niets anders op de versnellingsbak te laten repareren of, in het ergste geval, te vervangen.

Waar laat ik het maken en wat kost dat?

Voor reparatie kun je terecht bij de dealer of bij een bedrijf dat gespecialiseerd is in revisie van versnellingsbakken. Bij een ernstig versleten versnellingsbak je ook denken aan vervanging door een tweedehands versnellingsbak.

Wat kan ik zelf?

Reparatie en/of vervanging van een versnellingsbak kun je maar beter aan de specialist overlaten.

Welke soorten zijn er?

Meest gangbaar is nog steeds de handgeschakelde versnellingsbak, waarbij je zelf koppelt en schakelt. Ook al heel lang bestaat de automatische versnellingsbak, die zelf de juiste versnelling kiest. Die werkt met een koppelomvormer. Van wat recenter datum zijn de semi-automatische versnellingsbakken of gerobotiseerde bakken. Die zijn technisch verwant aan de handgeschakelde bak, maar koppeling en schakeling worden automatisch aangestuurd.

De laatste jaren zien we steeds meer auto’s met een versnellingsbak met dubbele koppeling. De ene koppeling bedient de oneven versnellingen, de andere de even. Daardoor kan er geschakeld worden zonder dat de aandrijving onderbroken wordt. Ook de snelheid van schakelen is een voordeel. Dit soort versnellingsbakken schakelen volautomatisch, maar handmatig ingrijpen is mogelijk, vaak met bediening aan de stuurkolom.

Tenslotte kennen we nog de continu variabele transmissie (CVT), voor het eerst toegepast door DAF. Een doorontwikkeling daarvan wordt door verschillende merken toegepast.

Waarom slijt-ie?

Door het continu in elkaar grijpen van de tandwielen ontstaat slijtage. De synchromeshringen hebben het nog het zwaarst te verduren. Zij moeten tijdens het schakelen het snelheidsverschil tussen tandwiel en as opvangen. Als de synchromeshes versleten zijn, wordt schakelen lastiger, misschien is soms wat gekraak hoorbaar. Een ‘bakrevisie’ betekent meestal nieuwe synchromeshes en eventueel de lagers van de assen. De versnellingsbakolie gaat in theorie een autoleven lang mee.

bron: ANWB